EEN GEPENSIONEERDE politieagent heeft fragmenten van het glorieuze verleden van Schotland opgegraven nabij de INEOS-site in Grangemouth.
Maar Mark Cranston denkt dat er nog meer schatten verborgen liggen binnen de omheining van de petrochemische fabriek.
“Ik heb vele uren doorgebracht met zoeken in de Firth of Forth en de INEOS-fabriek in Grangemouth, maar ik zou graag de kustlijn en rivieroevers binnen de site zelf willen onderzoeken,” stelt Mark.
Maar hij is niet op zoek naar goud; hij zoekt naar bakstenen die hebben bijgedragen aan de ontwikkeling van de baksteenindustrie in Schotland.
“De nederige baksteen wordt zwaar onderschat, ondergewaardeerd en over het hoofd gezien,” gaat hij verder. “Hij heeft echter een enorme impact gehad op de economische, sociale en industriële geschiedenis van Schotland.”
Gedurende de afgelopen negen jaar heeft Mark ongeveer 3.000 bakstenen verzameld, die hij allemaal bewaart in twee omgebouwde stallen in zijn tuin.
“De kustlijn tussen de INEOS-site en Bonnybridge is bezaaid met oude bakstenen die vele decennia van baksteenproductie bestrijken,” zegt hij.
Vele zijn vuurvaste stenen die Schotland over de hele wereld exporteerde omwille van de kwaliteit.
“Scheepskapiteins en -eigenaars wilden deze bestellingen dolgraag verschepen, omdat de lading ook dienst deed als ballast om hun schepen te stabiliseren tijdens reizen op de ruwe oceanen,” weet Mark. “Dat is ook de reden waarom Schotse bakstenen opgedoken zijn in tientallen landen over de hele wereld.”
De streek rond Falkirk was het centrum van de productie van vuurvaste stenen in Schotland. Veel industriële sites, zoals Carron Iron Works, gebruikten de vuurvaste klei en maakten bakstenen voor zichzelf.
“Het is heel goed mogelijk dat de INEOS-raffinaderij in Grangemouth hetzelfde deed, omdat ze ongetwijfeld bakstenen nodig hadden,” stelt Mark.
In de collectie van Mark bevindt zich een baksteen uit de deuropening van de executiecel van Barlinnie Prison in Glasgow.
Hij heeft er ook een die werd gerecupereerd uit het wrak van de SS Politician, die in februari 1941 zonk en de inspiratiebron was voor de film Whisky Galore, en twee andere stenen uit een wrak voor de kust van Hawaï.
Marks doel op korte termijn is bakstenen die in Schotland zijn gemaakt, vinden, herwinnen en registreren. Zijn langetermijndoel is echter het creëren van een Schotse nationale baksteencollectie en -databank voor toekomstige generaties, en het openen van een museum. “Dit is een enorm verhaal dat verteld moet worden,” stelt hij.
Hij werkt al samen met lokale particulieren, erfgoedgroepen en archeologische organisaties en onderhoudt contacten met baksteenverzamelaars en academici van over de hele wereld.
En zijn inspanningen zijn niet onopgemerkt gebleven. In 2016 kreeg hij de Scottish Angel Heritage Award van de Andrew Lloyd Webber Foundation. “Ik was dolblij dat ik deze prijs kreeg voor mijn inspanningen,” zegt hij trots.
Zijn vrouw Karen steunt hem ook en is trots op wat hij tot nu toe heeft bereikt met zijn eigen geld. “Soms kan hij tot 70 uur per week besteden aan onderzoek of aan reizen door Schotland op zoek naar nieuwe exemplaren,” zegt ze. “Maar zijn collectie blijkt een onschatbare, educatieve tool te zijn voor mensen uit alle lagen van van de samenleving.”
